Δυστοπική Λογοτεχνία

Η δυστοπική λογοτεχνία συνίσταται σε μυθιστορήματα και διηγήματα τα οποία σκιαγραφούν δυσάρεστες κοινωνικές καταστάσεις όπου επικρατεί ο τρόμος και η απαγόρευση. Η δυστοπική λογοτεχνία περιγράφει ζητήματα όπως η ακραία φτώχεια, η κοινωνική διαφθορά ή η πολιτική καταπίεση. Το τυπικό σενάριο ενός δυστοπικού μυθιστορήματος είναι μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί ένα απολυταρχικό καθεστώς το οποίο έχει επιβάλει την απαγόρευση της προσωπικής ελευθερίας και έχει μετατρέψει τους πολίτες σε άβουλα πιόνια της εξουσίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι προβληματικές καταστάσεις που περιγράφονται στις δυστοπικές ιστορίες είναι αποδεκτές από την πλειοψηφία της κοινωνίας και αντιμετωπίζονται σαν ηθικά ορθές από τον μέσο άνθρωπο, ο οποίος έχει πέσει θύμα προπαγάνδας και παραπληροφόρησης. Ο σκοπός των δυστοπικών ιστοριών είναι να προκαλέσουν στον αναγνώστη μια απέχθεια για το περιβάλλον στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία και να τον προβληματίσουν για παροντικές ή μελλοντικές καταστάσεις.

Η δυστοπία είναι σύνθετος όρος. Προκύπτει από τις λέξεις δυς και τόπος, δηλαδή κακός τόπος. Το Oxford English Dictionary ορίζει τη δυστοπία ως ένα φανταστικό μέρος ή κατάσταση, στην οποία όλα είναι δυσάρεστα ή άσχημα και συνήθως κυριαρχεί ο ολοκληρωτισμός ή η καταστροφή του περιβάλλοντος.

Aν παρατηρήσουμε προσεκτικά τη σημερινή κοινωνική κατάσταση, θα διαπιστώσουμε ότι η δυστοπία είναι κάτι το απόλυτα πραγματικό σε αρκετά μέρη του πλανήτη. Ο δυτικός κόσμος βιώνει εδώ και αρκετό διάστημα μια τεχνολογική δυστοπία, με τους υπολογιστές και διάφορες άλλες συσκευές να έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας εκατομμυρίων ανθρώπων, με αποτέλεσμα την αποξένωση των ανθρώπων και τον εγκλωβισμό τους σε εικονικούς και επίπλαστους κόσμους και καταστάσεις. Σε άλλες περιοχές της Γης, πιο φτωχές και υποανάπτυκτες, οι δυστοπίες βιώνονται μέσα από απολυταρχίες, εξοντωτικούς πολέμους και δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, με αρνητικές επιπτώσεις για τους λαούς αυτών των περιοχών.

Ζούμε σε μια δυστοπική πραγματικότητα γιατί οι πάγοι της Ανταρκτικής λιώνουν με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Γιατί η αύξηση των καρκίνων παγκοσμίως είναι αλματική. Γιατί τόνοι σκουπιδιών συσσωρεύονται σε υποβαθμισμένες περιοχές και αποτελούν μία διαρκή υγειονομική βόμβα. Γιατί μας ταΐζουν τροφές γεμάτες χημικά. Γιατί η βλακεία και η βαρβαρότητα εκτοξεύονται από τους δέκτες των τηλεοράσεων. Γιατί η φτώχεια και οι πόλεμοι ξεριζώνουν εκατομμύρια ανθρώπους από τις εστίες τους. Γιατί ο νεοναζισμός και ο κρυφοφασισμός βρίσκονται σε διαρκή αύξηση. Γιατί η πτώση στα χρηματιστήρια είναι κατακόρυφη και η κρίση θα μεταφερθεί στους αδύναμους.

Τα κλασσικά έργα δυστοπίας του εικοστού αιώνα είναι τα εξής:

Εμείς του Γιεβγκένι Ζαμιάτιν. Στο μυθιστόρημα του Ζαμιάτιν οι άνθρωποι βαδίζουν όλοι στον ίδιο ρυθμό και είναι όλοι τους ένστολοι. Οι άνθρωποι δεν έχουν ονόματα, αλλά είναι μονάχα αριθμοί. Η κοινωνία διοικείται αυστηρά από τη λογική, που σημαίνει βέβαια τη λογική του καθεστώτως και η συμπεριφορά των πολιτών βασίζεται σε διάφορους τύπους και εξισώσεις που περιγράφονται από το απόλυτα απολιταρχικό Ένα Κράτος.

Θαυμαστός καινούριος κόσμος του Άλντους Χάξλεϋ.

Tοποθετημένο σε ένα φουτουριστικό παγκόσμιο κράτος, του οποίου οι πολίτες έχουν σχεδιαστεί περιβαλλοντικά σε μια κοινωνική ιεραρχία βασισμένη στην ευφυΐα, το μυθιστόρημα προέβλεψε επιστημονικές εξελίξεις στην αναπαραγωγική τεχνολογία, τη μάθηση ύπνου και την ψυχολογική χειραγώγηση.

1984 τουΤζώρτζ Όργουελ

Ενώ η δυστοπία του Χάξλεϋ στηρίζεται στην ευμάρεια και την ικανοποίηση, το 1984 του Όργουελ είναι απλά μουντός ολοκληρωτισμός: ένας κόσμος επιτήρησης στον οποίο έχει καταργηθεί πλήρως η προσωπική ελευθερία. Το μυθιστόρημα γέννησε την έννοια του Μεγάλου Αδέρφου, του διαβόητου Big Brother.

Το κουρδιστό πορτοκάλι του Άντονυ Μπέρτζες

Η πλύση εγκεφάλου ενός ακραία βίαιου νέου στα πλαίσια της δυστοπικής αλλά εφησυχασμένης κοινωνίας του έργου, επιτρέπει στο συγγραφέα, Άντονυ Μπέρτζες, να θέσει το ερώτημα: «Είναι προτιμότερο για τον άνθρωπο να επιλέξει το κακό ή να του επιβληθεί με τη βία το καλό;»

Λοιπόν μέχρις στιγμής φαίνεται η δυστοπία να παραπέμπει σε μια εφιαλτική πραγματικότητα. Τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι όμως. Και αυτό διότι παρά το δυσάρεστο περιβάλλον το οποίο περιγράφουν τα δυστοπικά μυθιστορήματα, υπάρχει σε αυτά μια υποβόσκουσα πίστη στον άνθρωπο. Ειδάλλως ποιος ο λόγος να φτιάξει κάποιος μια ιστορία; Οι δυστοπίες δεν απαρνιούνται τον άνθρωπο αλλά απεναντίας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου γιατί νοιάζονται γι’ αυτόν. Πρέπει να διαβάζουμε δυστοπίες και γιατί όχι να παράγουμε και εμείς δυστοπίες ως συγγραφείς για να θυμίζουμε στους συνανθρώπους μας ότι πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή επιφυλακή γιατί παραμονεύει ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού.

Ιδέες για δυστοπικά διηγήματα

Καθεστώς απαγόρευσης συναισθημάτων

Σκιαγραφήστε μια κοινωνία όπου τα συναισθήματα θεωρούνται απειλή για την άρχουσα τάξη. Μια ολοκληρωτική κυβέρνηση χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να καταστείλει και να παρακολουθεί τα συναισθήματα. Στο διήγημά σας θα εμφανίζεται μια ομάδα ατόμων με αυξημένες συναισθηματικές ικανότητες, η οποία οδηγεί μια κρυφή εξέγερση για να αποκαταστήσει τον πλούτο των ανθρώπινων συναισθημάτων.

Κατανομή χρόνου βάσει κοινωνικής τάξης

Σε μια μελλοντική κοινωνία, ο χρόνος γίνεται νόμισμα. Οι πλούσιοι μπορούν να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής τους αγοράζοντας χρόνο ενώ οι φτωχοί ζουν πολύ λιγότερο γιατί αναγκάζονται να πουλάν το χρόνο τους, είτε για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην είτε για να σώσουν τα παιδιά τους από ασθένειες, στους πλούσιους. Στο διήγημά σας ένας πρωταγωνιστής από την κατώτερη τάξη ανακαλύπτει ένα μυστικό που θα μπορούσε να διαταράξει την χρήση του χρόνου ως νόμισμα.

Καταστολή της γλώσσας

Σκιαγραφήστε μια κοινωνία όπου μια ολοκληρωτική κυβέρνηση ελέγχει τη χρήση της γλώσσας για να περιορίσει την επικοινωνία και τις σκέψεις. Ένας γλωσσολόγος ανακαλύπτει αρχαίες γλώσσες που μπορούν να αψηφήσουν τη γλωσσική καταστολή, οδηγώντας τον λαό σε μια εξέγερση που επικεντρώνεται γύρω από τη δύναμη των λέξεων.